beschrijving

Waterschip, waterschuit (waterhaalder)


Kijk voor tuigagebenamingen bij de afbeelding van een Kaag.

 

Links een zoutwaterschip zoals boven getekend, rechts een waterhaalder die schoon duinwater uit Haarlem naar de brouwerijen brengt. [17e eeuw]

 

Omdat het water van de Amsterdamse grachten te vies was om te brouwen, beschikten de bierbrouwerijen over waterschuiten waarmee ze schoon water haalden uit de Vecht. Bij strenge vorst gaf dat problemen. In 1651 besloten de brouwerijen gezamenlijk tot het aanschaffen van een ijsbreker. Tot 1805 bleef deze ijsbreker eigendom van de brouwers, daarna was het vaartuig tot 1860 eigendom van de stad Amsterdam. Inmiddels beschikte de stad over een nieuw duinwaterleidingnet.


Prent met een afbeelding van de Amstel waarop allerlei vormen van ijspret plaatsvinden. Tegelijkertijd wordt er een vaargeul opengebroken door de ijsbreker van de brouwers van Amsterdam, met daarachter een waterschuit om vers water vanuit Weesp naar Amsterdam te brengen. [1730] Onder de prent vier tekstvakken, de linker twee in het Nederlands, de rechter in het Frans.: Winter Vreugde / op den Amstel / en 't gaan des YSBREEKERS / en der Waterschuiten. / te Amsterdam / bij Petrus Schenk / Konst en Kaart_verkoper vooraan in de Nes bij de Vijgenboom / in N. Visschers Atlas. / Met Privilegie van de Ed. Gr. Mog. Heeren Staten van Holland en Westfriesland. [en] Divertissement de l' Hyver / sur la Riviere d'Amstel [etc.] naam vervaardiger, Middenonder.: Geteekend door Tileman van der Horst.

De Ysbreeker was een opvallend vaartuig met een brede, met ijzer versterkte voorsteven, getrokken door meerdere paarden en bemand door een kapitein en 'ijsbrekergasten'. Daarnaast waren er 'jagers' en 'troslopers' voor het jagen der paarden en het obstakelvrij houden van de jaaglijnen. In het door de IJsbreeker getrokken 'slop' volgden de waterschuiten van de brouwers, maar ook van particuliere waterhandelaars. Ook deze werden getrokken door paarden. Per waterschuit moest een vergoeding worden betaald. Uit de verslagen van die tijd kunnen we ons een voorstelling maken hoe spectaculair het was om de Ysbreeker in actie te zien. Maar op 12 februari 1776 lukte het zelfs met 60 paarden niet om een slop te trekken. Op 8 maart 1777 werden er voor de IJsbreeker en de waterschuiten in totaal 122 paarden ingezet. Op 16 januari 1784 besloten de brouwers de ijsbreker zonder waterschuiten te laten varen, omdat er maar 82 paarden beschikbaar waren. Voor een waterschuit waren normaal 2 tot 6 paarden nodig, maar in 1755 waren er ook wel eens twaalf per schuit ingezet. Doorgaans voeren er in het slop van de IJsbreker zo'n 6 tot 10 brouwersschuiten en 15-20 gewone waterschuiten mee.
N.B. De heroïek van de IJsbreker is mooi beschreven door I.H. van Eeghen, Eeghen in: Amstelodamum 46, p. 60-75. Amsterdam 1954.
Bron: De Amsterdamse ijsbreker, Kees Volkers 2017
 

 


Een zoutwaterschip lost zeewater bij de zoutkeet van Bosman in Alkmaar [eind 19e eeuw].

 


Een waterschuit of legger. Een man vult emmers met drinkwater [1835]

Zie ook de waterschepen van Marken die gebruikt werden om de
op kamelen staande zeeschepen over de ondiepte van Pampus te slepen.